Σύμπτωμα ενός νέου 1929-30

ή αφετηρία θετικών εξελίξεων;

Τον τελευταίο χρόνο η ραγδαία αύξηση των τιμών, ιδιαίτερα στα καύσιμα και στα τρόφιμα, αποτελεί κορυφαίο κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα, που επαναφέρει ακόμη και στις πλούσιες χώρες το φάσμα της πείνας και της ραγδαίας περιθωριοποίησης κοινωνικών στρωμάτων. Αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου μιας νέας παγκόσμιας οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, που σηματοδοτήθηκε με την περίοδο διακυβέρνησης Μπους.

Τα αίτια και οι αφορμές

Το βασικό αίτιο που πυροδότησε τη σημερινή κατάσταση είναι η ουσιαστική κατάρρευση του αμερικανικού δολαρίου, που έχει προκληθεί από την αποδυνάμωση των ΗΠΑ και την άνοδο νέων ισχυρών κρατών στο προσκήνιο, όπως της Ρωσίας, της Κίνας, της Ινδίας, των χωρών της Λατ. Αμερικής. Από τις Συνθήκες του Bretton Woods το 1945 οι ΗΠΑ απομυζούσαν τον υπόλοιπο κόσμο, αφού είχαν επιβάλει το δολάριο ως παγκόσμιο χρήμα και με τον τρόπο αυτό η δύναμη και η ευημερία τους οφείλονταν στο ότι αγόραζαν τα προϊόντα των άλλων με χαρτιά που η Ομοσπονδιακή τους Τράπεζα τύπωνε αφειδώς. Το 1971 ο Νίξον κατάργησε και την ανταλλαξιμότητα του δολαρίου με χρυσό. Θυμίζουμε ότι οι ΗΠΑ είχαν παρακρατήσει για δήθεν προστασία τα αποθέματα χρυσού πολλών χωρών λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και, επειδή δεν τα επέστρεψαν μετά τον πόλεμο, είχαν δεσμευθεί να ανταλλάσσουν 35 δολ. με 1 ουγκιά χρυσό. Ο Νίξον τότε είχε πει: «Το δολάριο είναι δικό μας νόμισμα και δικό σας πρόβλημα.»

Τα δυσθεώρητα ελλείμματα των ΗΠΑ (άνω του 1 τρισ. δολ. ετησίως!!) τα χρηματοδοτούν μέσω του δολαρίου ακόμη και τώρα πολλές χώρες, επειδή φοβούνται ότι η πλήρης κατάρρευσή του θα εκμηδενίσει τα δικά τους συναλλαγματικά αποθέματα, που είναι σε δολάρια. Αλιώς το δολάριο θα είχε ήδη καταρρεύσει. Όλοι όμως πλέον θέλουν να ξεφορτωθούν τα δολάρια που κατέχουν. Οι κερδοσκόποι, δηλ. το τραπεζικό και χρηματιστηριακό κεφάλαιο, μετά το κραχ των στεγαστικών δανείων των αμερικανικών τραπεζών έχουν στραφεί σε μαζικές επενδύσεις σε συμβόλαια καυσίμων και τροφίμων, προεξοφλώντας τη συνεχή υποτίμηση του δολαρίου. Φυσικά αυτό δε θα συνέβαινε, αν κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί (ΔΝΤ, ΕΕ, κ.λπ.) δεν είχαν επιβάλει την πλήρη ασυδοσία του κεφαλαίου, εξασφαλίζοντάς του την πλήρη ελευθερία διακίνησης, την ανάθεση της νομισματικής πολιτικής στους τραπεζίτες, που λειτουργούν με βάση το κέρδος και όχι τις κοινωνικές ανάγκες. Κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί, απεμπολώντας κάθε κοινωνική πρόνοια, πριμοδοτούν τα θηριώδη κέρδη του κεφαλαίου με την πλήρη ιδιωτικοποίηση των πάντων και έχοντας καταστήσει χρηματιστηριακά πολλά είδη πρώτης ανάγκης, όπως τα τρόφιμα και τα καύσιμα.

Οι κερδοσκόποι

Ο θεωρητικός του μονεταρισμού Μίλτον Φρίντμαν είχε πει κυνικά ότι η κοινωνική αποστολή του κεφαλαίου είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους. Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει παγκοσμίως η πιο χυδαία όψη του, το λεγόμενο κερδοσκοπικό κεφάλαιο, δηλ. το τραπεζικό και χρηματιστηριακό, που επενδύεται σε τομείς που αποδίδουν άμεσα και υψηλά κέρδη. Οι τομείς αυτοί προκαλούν ραγδαία και βίαιη ανακατανομή εισοδήματος υπέρ τους και εις βάρος των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων. Το κερδοσκοπικό κεφάλαιο δεν επενδύεται π.χ. στη βιομηχανική παραγωγή, που θα έδινε δουλειά και εισόδημα σε πολλούς και συναρτάται με την αύξηση της αγοραστικής δύναμης ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων, επειδή το κέρδος σ’ αυτήν είναι μικρότερο. Αυτό το κεφάλαιο είναι που προκαλεί την περιθωριοποίηση και έχει θεωρητικοποιήσει τις κοινωνίες των 2/3. Αφήνει πίσω του καμένη γη.

Οι επενδύσεις σε συμβόλαια τροφίμων των κεφαλαίων αυτών δε συνεπάγεται τη βελτίωση της θέσης των αγροτών, αφού το εισόδημα από τις αυξήσεις της τιμής ορισμένων προϊόντων (σιτηρά, ρύζι) είναι μικρότερο από τις πρόσθετες δαπάνες για καύσιμα, λιπάσματα, σπόρους κ.λπ. Ο αγροτικός πληθυσμός μειώνεται κι έχουν βρει ευκαιρία οι εταιρείες με τα μεταλλαγμένα να προωθήσουν τις καλλιέργειες και τα προϊόντα τους, που απαιτούν σχετικά μικρές εκτάσεις.

Τα καύσιμα

Τα τελευταία 5 χρόνια η τιμή του πετρελαίου έχει εξαπλασιαστεί (μέση ετήσια άνοδος κατά 40%). Έχει ξεπερασθεί προς τα πάνω κάθε πρόβλεψη για το όριο της τιμής του. Το μεγάλο κέρδος το έχουν οι εταιρείες και όχι οι χώρες που παράγουν το πετρέλαιο. Παρατηρείται το «οξύμωρο», κατά τους υπηρετούντες την «ελεύθερη» αγορά, η ζήτηση να είναι μικρότερη της προσφοράς και η τιμή να ανεβαίνει. Οι προσφιλείς δικαιολογίες των κερδοσκόπων ήσαν πότε η αυξημένη ζήτηση της Κίνας, πότε το κλείσιμο κάποιου διυλιστηρίου, πότε μια απεργία στη Νιγηρία και τώρα ούτε καν τηρούν τα προσχήματα. Η Κίνα π.χ. καταναλώνει το 8,2% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου, ενώ οι ΗΠΑ καταναλώνουν το 25%!

Η αύξηση της τιμής των καυσίμων αποτελεί το προσφιλέστερο πρόσχημα για την αισχροκέρδεια σε όλα σχεδόν τα αγαθά, σύμφωνα και με το ρητό «ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται».

Τα τρόφιμα

Το ίδιο συμβαίνει και με τα τρόφιμα. Οι τιμές των τροφίμων διεθνώς έχουν αυξηθεί κατά 75% από το 2000 και κατά 43% μόνο φέτος μέχρι τον Μάρτιο. Η τιμή στα σιτηρά αυξήθηκε κατά 200%. Δικαιολογίες για τη ραγδαία αυτή άνοδο των τιμών στα τρόφιμα είναι η αύξηση του πληθυσμού, η βελτίωση των διατροφικών συνηθειών στην Ινδία και στην Κίνα, η ξηρασία και η στροφή στην παραγωγή βιοκαυσίμων. Αυτά δεν ευσταθούν.

Στο χρηματιστήριο αγαθών του Σικάγου, όπου τελούν υπό διαπραγμάτευση 25 αγροτικά προϊόντα, ο όγκος των συμβολαίων αυξήθηκε κατά 20% από τις αρχές του έτους και έχει φθάσει στο επίπεδο του ενός εκατομμυρίου συμβολαίων την ημέρα, όσος περίπου ήταν ο όγκος των χρηματιστηριακών συναλλαγών ολόκληρο το 2007.

Τα κεφάλαια που επενδύονται στις προθεσμιακές αγορές δεν αγοράζουν πραγματικά φορτία, αλλά μέσω της συνεχούς ζήτησης για συμβόλαια ανεβάζουν τις τιμές με στόχο όχι να πουλήσουν το όποιο εμπόρευμα στην πραγματική αγορά, αλλά να το μεταπωλήσουν σε καλύτερη τιμή σε άλλους κερδοσκόπους και να βγάλουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερα κέρδη. Στη χώρα μας η Citibank κυκλοφόρησε «επενδυτικό προϊόν» που η απόδοσή του βασίζεται στην αύξηση της τιμής του σταριού, του καλαμποκιού, της σόγιας και της ζάχαρης!!

Η αύξηση στα τρόφιμα επιτείνεται από το κύκλωμα εμπορίας, όπου ολιγάριθμες εταιρείες χονδρικής και αλυσίδες σουπερμάρκετ διακινούν, όπως στη χώρα μας, το μεγαλύτερο ποσοστό τροφίμων . Το ίδιο ισχύει στη χώρα μας και για τις βιομηχανίες τροφίμων που δρούν ως καρτέλ.

Η ακρίβεια στα τρόφιμα έχει αντίκτυπο σε όλες τις κοινωνίες ιδιαίτερα στα κοινωνικά στρώματα που ζούν στα όρια και κάτω από τα όρια της φτώχειας. Ήδη ακόμη και μεσαία κοινωνικά στρώματα με σταθερά εισοδήματα περιθωριοποιούνται.

Τα μποϊκοτάζ ορισμένων προϊόντων, στα οποία καλούν διάφορες καταναλωτικές και άλλες οργανώσεις, εξ αντικειμένου βοηθούν τις κυβερνήσεις, επειδή έτσι απεκδύονται των ευθυνών τους για την αντιμετώπιση της αισχροκέρδειας. Ακόμη και λαοί με υψηλή καταναλωτική συνείδηση με τον τρόπο αυτό δεν πέτυχαν σημαντικά αποτελέσματα. Πάντως, ανεξάρτητα απ’ αυτά, τα μποϊκοτάζ λειτουργούν θετικά, επειδή διαμορφώνουν κάποια συλλογική συνείδηση.

Η Ε.Ε.

Οι κυβερνήσεις των χωρών της Ε.Ε. παραπέμπουν τους λαούς τους στα μέτρα που θα πρέπει να πάρει η Ε.Ε. για την προστασία τους από την ακρίβεια. Οι ίδιες φυσικά, με το θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε., είναι «αναρμόδιες» να πάρουν κάποια στοιχειώδη αγορανομικά μέτρα, επειδή προσκρούουν στον «ανόθευτο» και «ελεύθερο»

ανταγωνισμό, που (μετά το Ευρωσύνταγμα) επαναλαμβάνει η συνταγματική συνθήκη της Λισαβόνας. Ούτε, όμως, η Ε.Ε. θα περιορίσει την ασυδοσία της κερδοσκοπίας, μια και είναι όργανο του κεφαλαίου. Στην πρόσφατη σύνοδο αποφάσισαν ότι δεν πρόκειται να δώσουν τίποτα: ούτε κοινοτικά επιδόματα, ούτε μειώσεις φόρων ούτε φορολογία των υπερκερδών των πετρελαϊκών εταιρειών. Τα δύο τελευταία θα ήσαν «ιεροσυλία» για τους κοινοτικούς. Οι κυβερνήσεις κάθε χώρας ν’ αποφασίσουν μόνες τους. Γύρω-γύρω όλοι.

Η «ευαισθησία» της Ε.Ε. άλλωστε για τους εργαζόμενους είναι νωπή με την υιοθέτηση της 65ωρης και 70ωρης εβδομαδιαίας εργασίας, που λίγο απέχει από την επαναφορά του θεσμού της δουλείας.

Το πολιτικό πρόβλημα

Ασφαλώς η ακρίβεια δημιουργεί ένα πολύ σοβαρό πολιτικό πρόβλημα και στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες της Ε.Ε. Η εικόνα που δίνεται από τα ΜΜΕ στους λαούς των χωρών αυτών, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, είναι ότι για την ακρίβεια (και για άλλα δεινά) η Ε.Ε. δεν έχει καμία ευθύνη. Όμως οι κυβερνήσεις είναι εκτεθειμένες στην λαϊκή οργή, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, όπου η κυβέρνηση της Ν.Δ., απρόθυμη ή ανίσχυρη να αντιμετωπίσει την αισχροκέρδεια, καταφεύγει σε επικοινωνιακά τεχνάσματα, όπως τα 41 «μέτρα» Φώλια ή τα «επιδόματα» Αλογοσκούφη για το αόριστο μέλλον (που, κι αν τα δώσει, θα έχουν ήδη εξανεμισθεί) ή η εν πολλαίς αμαρτίαις επιτροπή ανταγωνισμού. Αυτά προκαλούν το αντίθετο αποτέλεσμα. Εξοργίζουν όλο και περισσότερους, που αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης και δεν αποκλείεται οι αντιδράσεις να γίνουν ανεξέλεγκτες. Η Ν.Δ. παρουσιάζεται πιο ανάλγητη από τα άλλα κυβερνώντα κόμματα στις χώρες της Ε.Ε., επειδή η αισχροκέρδεια στην Ελλάδα με το παρασιτικό κεφάλαιο είναι πολύ μεγαλύτερη από τις άλλες χώρες, που έχουν βιομηχανική παραγωγή.

Μια ελληνική κυβέρνηση

Η αισχροκέρδεια είναι ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει πάντα τον καπιταλισμό. Θα μπορούσε, όμως, η ελληνική κυβέρνηση ακόμη και στα πλαίσια του σημερινού συστήματος σ’ ένα σημαντικό βαθμό να παρέμβει άμεσα, για να αντιμετωπίσει την αισχροκέρδεια.

Στα καύσιμα με τον καθορισμό των τιμών διυλιστηρίου με βάση το πραγματικό κόστος και όχι με τις χρηματιστηριακές τιμές, που αφορούν παράδοση αργού πετρελαίου μετά από 5 χρόνια. Το κέρδος τους θα είναι μόνο για επενδύσεις βελτίωσης της υποδομής τους ώστε να μειωθεί το κόστος παραγωγής. Τον καθορισμό από το κράτος του ποσοστού των φόρων με τρόπο ώστε να αποκλιμακώνει τις τελικές τιμές. Τη δημιουργία κυκλώματος διακίνησης και εμπορίας ελεγχόμενο από το δημόσιο δηλ. από το διϋλιστήριο έως το πρατήριο ώστε να δρα αποτρεπτικά στα καρτέλ. Αγορανομικός έλεγχος τιμών. Αυστηρή αντιμετώπιση των φαινομένων αισχροκέρδειας

Στα τρόφιμα με τη διατίμηση βασικών ειδών πρώτης ανάγκης και τον κοστολογικό και αγορανομικό έλεγχο των τιμών. Αυστηρή αντιμετώπιση των φαινομένων αισχροκέρδειας. Ενίσχυση του αγροτικού τομέα, ώστε να αντιστραφεί σε πλεόνασμα το σημερινό μεγάλο έλλειμμα των αγροτικών προϊόντων με την προώθηση κυρίως της βιολογικής καλλιέργειας και την ενίσχυση της μικρής αγροτικής καλλιέργειας. Ανασυγκρότηση των απαξιωμένων από την εποχή του ΠΑΣΟΚ αγροτικών συνεταιρισμών.

Τέλος η ΔΕΗ και οι ελεγχόμενες από το δημόσιο επιχειρήσεις να απελευθερωθούν από τον εναγκαλισμό των ιδιωτών και να λειτουργούν προς όφελος του κοινωνικού συνόλου και της χώρας.

Αυτά τα απολύτως λογικά όμως τα απαγορεύει η Ε.Ε. με την Κομισιόν της, επειδή θίγουν τους προστατευόμενούς της. Είναι δηλ. ένα από τα γενεσιουργά αίτια της ακρίβειας. Μια ελληνική κυβέρνηση οφείλει να παραμερίσει κυρίως αυτό το εμπόδιο.

Ας ελπίσουμε ότι και άλλοι λαοί όπως σήμερα οι Ιρλανδοί ή αύριο οι Τσέχοι, καθώς κι εμείς να αντιληφθούμε ότι η Ε.Ε. στρέφεται εναντίον μας και να πράξουμε ανάλογα.